Davlat rahbarlari sammitlari
Sammitlar jarayoni 1992-yilda Markaziy Osiyo Turkiy Respublikalari mustaqillikka erishgandan so‘ng boshlangan va 2010-yilgacha Turkiy Davlatlar Tashkiloti (oldin Turkiy Kengash nomi bilan atalgan) Kotibiyati tashkil etilgunga qadar davom etgan; Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, O‘zbekiston, Turkiya va Turkmaniston prezidentlari o‘rtasida o‘tkazilgan 10 ta sammit uchrashuvini o‘z ichiga olgan jarayondir.
1992-yil sammiti
Turkiya Prezidenti Turgut O‘zal mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Ebulfez Elchibey, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Askar Akayev, O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Anqarada bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Anqara deklaratsiyasi imzolandi. Turkiya Prezidenti Turgut O‘zal, Turk davlatlari o‘rtasida bojxona qonunchiligini uyg‘unlashtirish va shaxslar, tovarlar va xizmatlarning erkin harakatlanishiga imkon beruvchi erkin savdo tartibini yaratish, qo‘shma investitsiya va taraqqiyot bankini tashkil etish, temir yo‘l, avtomobil va havo aloqalari va telekommunikatsiya vositalarini rivojlantirish, Turk davlatlarining tabiiy resurslarini Turkiya orqali Yevropaga jo‘natish va jahon iqtisodiyotiga integratsiya qilish uchun iqtisodiy masalalarda muvofiqlashtirish va hamkorlik imkoniyatlarini rivojlantirish masalalariga e’tibor qaratdi.
1994-yil sammiti
Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Askar Akayev, O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Istanbulda bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Istanbul deklaratsiyasi imzolandi.
1995-yil sammiti
Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayev mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov, Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Bishkekda bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Bishkek deklaratsiyasi imzolandi.
1996-yil sammiti
O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayev, Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Toshkentda bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Toshkent deklaratsiyasi imzolandi. Sammitda Doimiy Kotibiyat tashkil etish qarori qabul qilindi.
1998-yil sammiti
Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev, Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayev, O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov, Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Ostona shahrida bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Ostona deklaratsiyasi imzolandi. Sammitda Doimiy Kotibiyat nizomi qabul qilindi.
2000-yil sammiti
Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev mezbonligida, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayev, O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov, Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel va Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov ishtirokida Bokuda bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Boku deklaratsiyasi imzolandi. Deklaratsiyada ko‘rsatilganidek, Turkiyada Doimiy Kotibiyat tashkil etish qarori qabul qilindi.
2001-yil sammiti
Turkiya Prezidenti Ahmet Necdet Sezer mezbonligida, Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev, Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Askar Akayev, Turkmaniston Prezidenti Saparmurod Niyozov va O‘zbekiston Oliy Majlis raisi Erkin Halilov ishtirokida Istanbulda bo‘lib o‘tdi. Sammit yakunida Istanbul deklaratsiyasi imzolandi.
Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev sammitlar jarayoni doirasida Oqsoqollar Kengashini, shuningdek, Turkiy tilli davlatlar parlament assambleyasini tashkil etishni taklif qildi. Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Askar Akayev Sammit Doimiy Kotibiyatini tashkil etishni taklif qildi.
2006-yil sammiti
5,5 yillik tanaffusdan so‘ng Turkiyaning tashabbusi bilan Turkiya Prezidenti Ahmet Necdet Sezer mezbonligida Antalyada bo‘lib o‘tdi. Sammitga Qozog‘iston, Ozarbayjon va Qirg‘iziston prezidentlari darajasida qatnashdi, Turkmaniston Anqaradagi elchisi bilan vakillik qildi. O‘zbekiston sammitda ishtirok etmadi. Sammitda Qozog‘iston Prezidenti Nazarbayev 2001-yilda qilgan takliflarini takrorladi.
2009-yil sammiti
Ozarbayjon Prezidenti Ilham Aliyev mezbonligida 2009-yil 2-3 oktyabrda Nahchivanda bo‘lib o‘tdi. Sammitda Turkiya Prezidenti Abdullah Gül, Qozog‘iston Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qirg‘iziston Prezidenti Kurmanbek Bakiyev ishtirok etdi. O‘zbekiston ishtirok etmagan sammitda Turkmaniston vitse-prezident darajasida vakillik qildi. Ushbu sammitda Turkiya, Ozarbayjon, Qozog‘iston va Qirg‘iziston tomonidan Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashini tashkil etish bo‘yicha Nahchivan kelishuvi imzolandi. Turkiya, Qozog‘iston va Ozarbayjon tomonidan tasdiqlangan kelishuv 2010-yil 17-noyabrda kuchga kirdi. Turkmaniston kelishuvga a’zo bo‘lmagan.
2010-yil sammiti
Turkiya Prezidenti Abdullah Gül mezbonligida 2010-yil 15-16 sentyabrda Istanbulda bo‘lib o‘tdi. Sammitda Ozarbayjon Prezidenti Ilham Aliyev, Qozog‘iston Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qirg‘iziston Prezidenti Roza Otunbayeva va Turkmaniston Prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedov ishtirok etdi. O‘zbekiston sammitda ishtirok etmadi. Ushbu sammitda Nahchivan kelishuvi bilan tashkil etilishi belgilangan Davlat rahbarlari kengashi, Tashqi ishlar vazirlari kengashi, Oliy mansabdor shaxslar qo‘mitasi, Oqsoqollar hey’ati va Kotibiyatni o‘z ichiga olgan Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi amalga oshirildi. Shu munosabat bilan, Buyuk elchi Halil Akıncı Istanbuldagi Turk hamkorlik kengashi kotibiyatining Bosh kotibi sifatida tayinlanishi tasdiqlandi. Sammitda Turk hamkorlik kengashining Davlat rahbarlari birinchi sammitining 2011-yilda Qozog‘istonda, ikkinchi sammitining esa 2012-yilda Qirg‘izistonda o‘tkazilishi qaror qilindi.
2010-yil 23-25 noyabrda Anqarada Turk kengashi oliy mansabdor shaxslar qo‘mitasining 1-yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi, unda Turk hamkorlik kengashi Kotibiyat nizomi, Oqsoqollar kengashi nizomi, moliyaviy tamoyillar to‘g‘risidagi kelishuv va Turk hamkorlik kengashi kotibiyat byudjetiga oid masalalar baholandi.
2010-yildan keyingi davr
TDT tashkil etilgandan so‘ng 2011-yilda Almaty, 2012-yil Bishkek, 2013-yil Gabala, 2014-yil Bodrum, 2015-yil Astana, 2018-yil Cholpon-Ata, 2019-yil Baku, 2021-yil Istanbul, 2022-yil Samarkand va 2023-yil Astana shaharlarida 10 ta sammit tashkil qilindi. Davlat rahbarlari, shuningdek, 2020-yil aprelida onlayn tarzda va 2023-yil martida Anqarada ikki marta favqulodda sammitlarda uchrashdi. Bundan tashqari, 2021-yilda Turkiston sammiti va 2024-yil iyulida Shusha shahrida ikki norasmiy sammit bo‘lib o‘tdi. Nihoyat, 2024-yil noyabrda Bishkekda “Turk dunyosini mustahkamlash: iqtisodiy integratsiya, barqaror rivojlanish, raqamli kelajak va hamma uchun xavfsizlik” mavzusida 11-TDT sammiti bo‘lib o‘tdi.
TDT sammit deklaratsiyalari
Har yillik sammit yig‘ilishlari a’zo davlatlar prezidentlari tashqi ishlar vazirlari va boshqa zarur deb topilgan vazirlar ishtirokida o‘tkaziladi.
