Жибек жолу өлкөлөрүнүн бажы тармагындагы кызматташтыгын бекемдөө жана биргелешкен долбоорлорду илгерилетүү максатында Түркиянын “Каравансарай демилгеси” алкагында Азербайжан, Түркия, Казакстан, Кыргызстан жана Түрк мамлекеттер уюмунун (ТМУ) Катчылыгынын адистеринен турган делегациялар мүчө мамлекеттердин бир катар чек ара өткөрмө пункттарына (ЧӨП) таанышуу сапарларын жасашкан. Атап айтканда: Азербайжан–Грузия чек арасында “Кызыл Көпүрө” ЧӨП жана Баку Эл аралык Соода деңиз порту; Кыргызстанда: кыргыз–кытай чек арасындагы “Торугарт” жана “Иркештам” ЧӨПтөрү; Казакстанда: казак–кытай чек арасындагы “Алтынкөл”, “Нур-Жолы” ЧӨПтөрү жана “Хоргос” эркин соода зонасы; Түркияда: “Капыкуле” ЧӨП. Бул сапарлардын негизги максаты — мүчө мамлекеттердеги учурдагы абал менен таанышуу жана Түркияда ийгиликтүү ишке ашырылган мамлекеттик–жеке өнөктөштүк негизиндеги “Куруу–Иштетүү–Берүү” (Build-Operate-Transfer) системасын чек ара өткөрмө пункттарын курууда жана модернизациялоодо колдонуу мүмкүнчүлүгүн изилдөө болгон. Мындан тышкары, мурдагы тажрыйбаларды жаңыртуу жана сунуштарды кайра кароо максатында 2019-жылы жаңы курулган Баку Эл аралык Соода деңиз портуна да сапар уюштурулган.

Бул багыттагы башка иш-чаралар менен катар, ТМУнун Катчылыгы бажы кызматташтыгын илгерилетүүдө потенциалды жогорулатууга да колдоо көрсөтөт. Атап айтканда, регионалдык семинарлар сериясын уюштуруу сыяктуу конкреттүү демилгелер аркылуу мүчө мамлекеттердин адистеринин көндүмдөрүн күчөтүүгө багытталган иш-чаралар жүргүзүлөт. Азыркыга чейин «Бажыдан кийинки текшерүү жана тобокелдикти башкаруу», «Ыйгарым укуктуу экономикалык оператор (AEO) системасы», «Бажы транзитин жеңилдетүү» жана «Электрондук TIR системасы» темалары боюнча бир катар регионалдык жана эл аралык семинарлар Анкара, Астана, Баку, Бишкек жана Измир шаарларында өткөрүлгөн. Бул семинарлар мүчө мамлекеттердин тиешелүү органдарынын колдоосу менен жана Дүйнөлүк Бажы Уюму (ДБУ), АКШнын Эл аралык Өнүктүрүү Агенттиги (USAID), Германиянын Эл аралык Кызматташтык Коомдук Корпусу (GTZ), Эл аралык Жүк Транспорт Ассоциациясы (IRU), Европалык Биримдик (ЕБ) сыяктуу эл аралык уюмдар менен тыгыз кызматташтыкта уюштурулган.

Бажы тармагында жетишилген маанилүү ийгиликтердин бири – 2019-жылдын 11-мартында Нур-Султанда өткөн Бажы башкармалыктарынын башчыларынын 7-жыйынынын алкагында Түрк мамлекеттер уюмунун мүчө мамлекеттеринин Бажы башкармалыктарынын ортосунда бажы көзөмөлүндөгү кызматташтык боюнча Өз ара түшүнүшүү меморандумуна кол коюлган. Бул документ маалымат жана тажрыйба алмашуу, ошондой эле тренинг семинарларын өткөрүү аркылуу бажы көзөмөлүндөгү кызматташтыкты чыңдоого багытталган.

“Электрондук TIR системасы” (e-TIR) боюнча биринчи жумушчу топтун жыйыны 2021-жылдын 15-июнунда Бириккен Улуттар Уюмунун Европа үчүн Экономикалык комиссиясы (UNECE) менен тыгыз кызматташтыкта жана ТМУга мүчө мамлекеттердин бажы органдарынын катышуусу менен өткөрүлүп, региондо жалпы e-TIR системасын түзүү аркылуу бажы жана транзит процедураларын жөнөкөйлөтүү маселелери талкууланган.

ТМУнун алкагында 2021-жылдын 30-июнунда Ташкент шаарында өткөрүлгөн Түрк–Өзбек “e-Permit” жумушчу тобунун жыйыны товар ташууну электрондук уруксат системасы менен камсыз кылуунун техникалык аспектилерин талкуулоого багытталган.

Түрк мамлекеттер уюмунун (ТМУ) Катчылыгы 2022-жылдын 8-февралында “Каравансарай долбоору” боюнча атайын онлайн жыйын өткөрүп, ага мүчө жана байкоочу мамлекеттердин, ошондой эле Грузиянын Бажы башкармалыктарынын/тишелүү министрликтеринин өкүлдөрү катышкан. Жыйындын катышуучулары долбоорду колдоп, анын чек ара өткөрмө пункттарынын инфраструктурасын жакшыртууда жана бажы эрежелерин эл аралык стандарттар менен шайкештештирүүдө иштөөчү механизм катары маанилүүлүгүн белгилешкен. Ошондой эле, Транс-Каспий Эл аралык Чыгыш-Батыш Орто Коридорунун атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жана кызыктуу болуусун камсыз кылуу үчүн чек ара өткөрмө пункттарынын үзгүлтүксүз иштөөсү зарылдыгы баса айтылган.

ТМУнун алкагында 2022-жылдын 18-мартында Өзбекстанда Өзбекстан менен Кыргызстан ортосунда санариптик TIR долбоорун ишке киргизүү аземи өткөрүлдү. Бул иш-чарада ТМУ толугу менен бул системаны ыкчам компьютеризациялоону колдой тургандыгын жана аны башка мүчө жана байкоочу мамлекеттерге кеңейтүүнү демилгелээрин баса белгиледи. 

Мындан тышкары, 2022-жылдын 16-18-май күндөрү Түркиянын соода министрлиги, Түркиянын палаталар жана биржалар биримдиги (TOBB) жана анын карамагындагы "Customs and Tourism Enterprises" ЖАК менен биргеликте ТМУнун Катчылыгы тарабынан Түркия чек ара өткөрмө пункттарына талаа сапарлары уюштурулду. Бул сапардын катышуучулары барган чек ара өткөрмө пункттарын модернизациялоо жана башкаруу боюнча Түркиянын тажрыйбасы менен таанышышты.

Түрк мамлекеттер уюмунун (ТМУ) Бажы кызматташтыгы боюнча жумушчу тобунун 11-жыйыны жана Бажы башкармалыктарынын башчыларынын 8-жыйыны 2022-жылдын 8-9-июнунда Бишкек шаарында өткөрүлдү. ТМУнун мүчө мамлекеттеринин делегация башчылары өз сөздөрүндө бажы процедураларын жөнөкөйлөтүү, модернизациялоо, стандартташтыруу жана гармонизациялоо аркылуу аймактык интеграциядагы биргелешкен аракеттерди улантуунун зарылдыгын, бажы тармагында санариптик куралдарды кеңири колдонуу, мыкты тажрыйбаларды бөлүшүү жана кубаттуулукту жогорулатуу программаларын өткөрүү маанилүүлүгүн баса белгилешти. Жыйындын негизги натыйжасы — Түрк мамлекеттер уюмунун мүчө мамлекеттеринин өкмөттөрү ортосунда Жөнөкөйлөштүрүлгөн бажы коридорун түзүү боюнча Келишимдин акыркы версиясынын кабыл алынышы болду. Мындан тышкары, тараптар төмөнкү маселелерди ишке ашырууну макулдашты: «Каравансарай долбоорун» мындан ары жүзөгө ашыруу; 2022-2023-жылдарга окутуу жана кубаттуулукту жогорулатуу программаларын пландоо; мүчө мамлекеттерде транспорттук жана транзиттик процедураларды жеңилдетүү үчүн заманбап санариптик куралдарды («e-TIR», «e-Permit» жана «e-CMR») колдонуу жана тиешелүү эл аралык уюмдар менен биргеликте программаларды уюштуруу; ТМУнун заманбап Жибек жолу соода караванынын демонстрациялык сапарын өткөрүү.

Түрк мамлекеттер уюмунун Самарканд саммитинде мүчө мамлекеттердин бажы органдарынын ортосунда товарлардын жана транспорт каражаттарынын кыймылы тууралуу маалымат алмашууну жеңилдетүү максатында Түрк мамлекеттер уюмунун мүчө мамлекеттеринин өкмөттөрү ортосунда Жөнөкөйлөштүрүлгөн бажы коридорун түзүү боюнча Келишим иштелип чыгып, кол коюлду. 

Ошондой эле, мамлекет башчылары мүчө мамлекеттердин тиешелүү мекемелерине бажы процедураларын жөнөкөйлөтүү, модернизациялоо, стандартташтыруу жана гармонизациялоо аркылуу аймактык интеграциядагы биргелешкен аракеттерди улантууну, бажыда санариптик куралдарды кеңири колдонууну, мыкты тажрыйбаларды бөлүшүүнү жана кубаттуулукту жогорулатуу программаларын өткөрүүнү тапшырды; «Каравансарай долбоорун» мындан ары да жүзөгө ашырууну, Транс-Каспий Эл аралык Чыгыш–Батыш Орто Коридорунун атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жана жагымдуулугун арттыруу үчүн бажы өткөрмө пункттарынын үзгүлтүксүз иштешин камсыздоону сунуштады; ошондой эле 2022-жылдын 16-18-майында Түркиянын чек ара өткөрмө пункттарына ТМУнун Катчылыгы, Түркиянын Соода министрлиги жана Түркиянын палаталар жана биржалар биримдигинин (TOBB) алдындагы "Customs and Tourism Enterprises" ЖАК тарабынан уюштурулган тажрыйба алмашуу программасынын ийгиликтүү өткөрүлгөндүгүн жогору баалашты. Бул сапар катышуучуларга мамлекеттик–жеке өнөктөштүк алкагында чек ара өткөрмө пункттарын модернизациялоо жана башкаруу тажрыйбасын өздөштүрүүгө мүмкүндүк берди.

Акыркы учурда, 2022-жылдын 27-декабрында эки өлкөнүн Бажы башкармалыктары Өзбекстан (Бажы өткөрмө пункту Арк-Булак/Авиаюклар) — Азербайжан (Бажы өткөрмө пункту Баку аэропорту/Баку жүктөр терминалы) маршруту боюнча Өзбекстандык ташуучу тарабынан жүргүзүлгөн eTIR (көп режимдүү) ташуу операциясын UNECE платформасындагы электрондук eTIR кепилдиги менен ийгиликтүү өткөрүштү. Буга чейин, ТМУнун алкагында жана Эл аралык жол транспорт уюму (IRU) менен кызматташтыкта, «санариптик TIR» долбоору Казакстан менен Өзбекстан ортосунда башталып, 2022-жылдын март айында Кыргызстанга кеңейтилип ишке ашырылган. Бул маанилүү жетишкендик мүчө мамлекеттерибиздин практикалык кызматташтыкты өнүктүрүүгө жана транспорттук жана транзиттик процедураларда санариптештирүүнү алдыга жылдырууга болгон берилгендигинин белгиси болуп саналат, бул ТМУнун 2022-жылдын 11-ноябрында өткөн Самарканд саммитиндеги Декларациясында да белгиленген.